Czym są sprawy o orzeczenie nieważności małżeństwa katolickiego?
Sprawy o orzeczenie nieważności małżeństwa (causae ad matrimonii nullitatem declarandam), zwane też sprawami o nieważność małżeństwa (causae de nullitate matrimonii) lub sprawami dotyczącymi węzła małżeńskiego (causae de vinculo matrimonii) to sprawy prowadzone przez właściwy trybunał Kościoła katolickiego, mające charakter sporny, a dotyczące tego, czy dane małżeństwo zawarto nieważnie. Sąd zajmuje się też kwestią, czy małżeństwo zawarte co prawda nieważnie, nie stało się ważne po jego zawarciu (nie zostało uważnione).
W sprawach o nieważność bierze się pod uwagę prawo kościelne (prawo kanoniczne). Prawo świeckie dotyczące małżeństwa jest tu w zasadzie obojętne, chociaż treść wyroku rozwodowego lub fakt orzeczenia separacji w myśl prawa państwowego może mieć duże znaczenie dla zbadania stanu sprawy z perspektywy kanonicznej. Podobnie niebagatelną rolę może odegrać materiał dowodowy zgromadzony przed sądem świeckim. Kodeks ściśle wskazuje, jakie są przyczyny (tytuły) powodujące nieważność (przeszkoda rozrywająca, brak lub wada zgody, brak formy kanonicznej).
„Unieważnianie ślubu” i „rozwód kościelny”
Katolickie sądy kościelne, wbrew popularnym wyobrażeniom, nie unieważniają małżeństw (sakramentów nie można „unieważniać”, a małżeństwo jest sakramentem). Tym bardziej nie wydają one wyroków rozwodowych (odmiennie niż w innych Kościołach). Podstawową normą wiążącą wszystkich wiernych jest stwierdzenie Chrystusa zawarte w Ewangelii według św. Mateusza: „co więc Bóg złączył, człowiek niech nie rozłącza”.
Po przeprowadzeniu procesu według regulacji zawartej przede wszystkim w Kodeksie prawa kanonicznego (zwłaszcza przepisów z księgi VII, zajmującej się procesami szczególnymi), trybunał orzeka w sposób władczy (autorytatywnie) o ważności lub nieważności małżeństwa. Małżeństwo pozostaje pod specjalną opieką prawa kanonicznego (favor matrimonii), zatem gdy zostanie zawarte zewnętrznie, uważa się je za ważne, dopóki nie udowodni się, że z pewnością jest ono nieważne (por. domniemanie ważności w kanonie 1060).